Nawigacja

Ofiary represji sowieckich

: Krzysztof Kopeć

W Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie w tzw. zbiorze akt wschodnich przechowywane są kopie dokumentów dotyczących losów obywateli polskich na ziemiach wschodnich II Rzeczypospolitej i w ZSRS w latach 1939–1956.

 

Pomysł utworzenia „Indeksu Represjonowanych”, całościowego skomputeryzowanego zbioru informacji o osobach represjonowanych w ZSRS, pojawił się na początku 1988 r., kilka tygodni po rozpoczęciu pracy Archiwum Wschodniego, które jest obecnie jedną z agend Ośrodka KARTA. Głównym celem było zgromadzenie i ocalenie różnego rodzaju świadectw osób, które znalazły się pod okupacją sowiecką lub w więzieniach, łagrach czy na zesłaniu, a więc relacji, pamiętników, listów, fotografii czy pamiątek. Początkowo dane były gromadzone głównie w postaci ankiet personalnych, wypełnianych przez ofiary represji sowieckich lub ich rodziny, a także na podstawie informacji znajdujących się w relacjach i wspomnieniach zgromadzonych w Archiwum Wschodnim. Z czasem podjęto decyzję o utworzeniu bazy elektronicznej.

 

Skomputeryzowane dane z ankiet personalnych, jak również z materiałów źródłowych z archiwów posowieckich, pozyskiwanych od początku lat dziewięćdziesiątych XX w. za pośrednictwem Stowarzyszenia „Memoriał” w Moskwie, pozwoliły na stworzenie na początku lat 90. XX w. tzw. wewnętrznej bazy danych programu „Indeks Represjonowanych”. Poza wspomnianymi ankietami personalnymi skomputeryzowane są w niej wykazy imienne zgromadzone w Archiwum Wschodnim, różnego rodzaju spisy i zbiory danych dotyczące represjonowanych, takie jak dane z kartoteki akt personalnych jeńców polskich w ZSRR z Kolekcji Akt z Archiwów Rosyjskich przechowywanej w Centralnym Archiwum Wojskowym, dane z bazy komputerowej Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, bazy komputerowe sporządzane przez Stowarzyszenie „Memoriał” w Moskwie, dane z zaświadczeń wystawionych indywidualnym wnioskodawcom przez archiwa byłego ZSRS dzięki współpracy ze Stowarzyszeniem „Memoriał”, spisy sporządzane na terenie ZSRS po 1943 roku przez Związek Patriotów Polskich, przechowywane w Archiwum Akt Nowych, dane z „Księgi Głównej Domu Dziecka w Gostyninie", będącej spisem dzieci i pracowników polskich domów dziecka na terenie ZSRS, repatriowanych w 1946 r.

 

W ciągu 25 lat wprowadzono do bazy ok. 1 200 000 rekordów. Po usystematyzowaniu kategorii sowieckich represji celem programu stało się nie samo gromadzenie danych, ale sporządzenie w ramach wybranych kategorii represji możliwie kompletnych, zweryfikowanych alfabetycznych zestawień biogramów osób represjonowanych. Podstawą wyodrębnienia i weryfikacji takich grup, liczących od kilku do kilkunastu tysięcy osób, były możliwie pełne źródła sowieckie, które w trakcie prac weryfikacyjnych porównywane były z danymi polskimi – zarówno zebranymi przez „Indeks”, jak i pochodzącymi z polskich archiwów lub instytucji i stowarzyszeń w kraju i za granicą. Zweryfikowane biogramy, zawierające podstawowe dane personalne, informacje o formie represji w ZSRS oraz sygnatury źródeł archiwalnych, w których dana osoba występuje, były publikowane przez Ośrodek KARTA w tomach serii wydawniczej Indeks Represjonowanych.

 

W 1995 r. ukazał się pierwszy tom serii – Rozstrzelani w Katyniu. Alfabetyczny spis 4410 jeńców polskich z Kozielska rozstrzelanych w kwietniu–maju 1940, według źródeł sowieckich, polskich i niemieckich. Do 2013 r. ukazało się w sumie 21 tomów w 29 woluminach, w tym tom ostatni, również dotyczący polskich jeńców wojennych z obozu w Kozielsku – Zabici w Katyniu. Alfabetyczny spis 4415 jeńców polskich z Kozielska zabitych w kwietniu–maju 1940, według źródeł sowieckich, polskich i niemieckich (Warszawa 2013).  Od września 2001 r. zweryfikowane dane osób represjonowanych, pochodzące z wydanych drukiem tomów oraz z dwóch niezweryfikowanych zestawień – tzw. listy ukraińskiej (więźniowie rozstrzelani na podstawie decyzji władz sowieckich z 5 marca 1940 r.) oraz „Wykazu spraw prowadzonych przez organa NKWD Zachodniej Ukrainy i Białorusi” (spis osób aresztowanych, przeciwko którym wszczęto śledztwo w latach 1939–1941) – są udostępnione w bazie internetowej „Indeks Represjonowanych”.


W późniejszym okresie w bazie umieszczono także biogramy opracowane na podstawie wiarygodnych źródeł zgromadzonych w wewnętrznej bazie danych programu, np. ankiet personalnych, zaświadczeń dotyczących konkretnych osób uzyskanych za pośrednictwem Stowarzyszenia „Memoriał” z archiwów posowieckich, materiałów skopiowanych w latach dziewięćdziesiątych XX w. przez Wojskową Komisję Archiwalną, dokumentacji Biura Informacji i Poszukiwań PCK, kwestionariuszy wypełnianych przez członków Związku Sybiraków. W bazie internetowej „Indeks Represjonowanych”, dostępnej na stronie internetowej IPN pod adresem indeksrepresjonowanych.pl , znajduje się obecnie ponad 316 000 rekordów, dotyczących m.in. ofiar zbrodni katyńskiej z obozów w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku, jeńców wojennych przetrzymywanych w innych obozach, osób deportowanych w głąb ZSRS w latach 1940–1941, osób internowanych na przełomie 1944 i 1945 r., a także więźniów łagrów w okolicach Workuty.

 

Prześlij zapytanie

 

do góry